Rezultat oružanih sukoba na području bivše SFR Jugoslavije u periodu od 1991. do 2001. godine je nasilna smrt 130 hiljada osoba, više miliona proteranih, dok se više od 10 hiljada ljudi i dalje vodi kao nestalo. Zvaničnici i institucije Republike Srbije od početka ratnih sukoba do danas, uz retke izuzetke, negiraju učešće oružanih snaga SRJ i Srbije u ratnim sukobima u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, na teritoriji Kosova kao i postojanje ratnih zločina na teritoriji Srbije koji su usko povezani sa ovim oružanim sukobima.
Kao kontrapunkt zaboravu na ratna dešavanja u Srbiji tokom devedesetih godina, sajt ratusrbiji.rs ima za cilj da informiše i obrazuje sve zainteresovane o postojanju tajnih masovnih grobnica, logora i torture, ubistava i progona nad pripadnicima manjina, prisilnih mobilizacija, zločinima paravojnih jedinica, kršenjima ljudskih prava na jugu Srbije, kao i antiratnom pokretu od 1991. do 2001. godine.
Sajt ratusrbiji.rs nastao je uz podršku Ministarstva spoljnih poslova Savezne Republike Nemačke.
Oružani sukob na teritoriji Kosova u periodu od 1998. do 1999. godine vodio se između Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) i Srbije, odnosno Vojske Jugoslavije (VJ), policije i paravojnih jedinica s jedne strane i Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) sa druge. Nakon što su neredi u Albaniji 1997. godine članovima OVK omogućili lakši pristup oružju,[footnote]Po naređenju: Ratni zločini na Kosovu, Human Rights Watch, Samizdat B92, Beograd, 2003, str. 66: https://www.hrw.org/legacy/reports/2001/kosovo/Po_naredjenju.pdf[/footnote]njihove aktivnosti se intenziviraju. Između 5. i 7. marta 1998. godine u selu Prekaze (opština Srbica) srpske policijske snage su napale imanje Adema Jašarija, komandanta OVK, i tom prilikom osim Jašarija ubile 58 članova njegove šire porodice – pripadnike OVK, žene i decu.[footnote]Labinot Lepoštica, Kosovo: Pokrenuta istraga o ubistvu Adema Jašarija i njegove porodice, BIRN, 06. mart 2020: https://balkaninsight.com/2020/03/06/kosov%D0%BE-pokrenuta-istraga-o-ubistvu-adema-jasarija-i-njegove-porodice/?lang=sr[/footnote]Nakon masakra u Prekazu, koji je međunarodna zajednica ocenila kao prekomernu upotrebu sile, OVK stiče širu podršku albanskog stanovništva na Kosovu.[footnote]Filip Švarm, Cena pogrešnih procena i još gorih odluka, Vreme br. 1024, 19. avgust 2010: https://www.vreme.com/cms/view.php?id=946183[/footnote]
Tokom oružanog sukoba 1998. i 1999. godine, srpske snage su, služeći se mučenjima, silovanjima, ubistvima albanskog civilnog stanovništva, kao i uništavanjem imovine i proterivanjem kosovskih Albanaca, nastojale da trajno izmene demografsko stanje na Kosovu. Nasilje srpskih snaga nad albanskim stanovništvom bilo je odmazda VJ i policije zbog napada OVK[footnote]Po naređenju: Ratni zločini na Kosovu, Human Rights Watch, Samizdat B92, Beograd, 2003, str. 63: https://www.hrw.org/legacy/reports/2001/kosovo/Po_naredjenju.pdf[/footnote], a ubistva su imala i funkciju zastrašivanja stanovništva i podsticanja Albanaca da napuste svoja naselja. Napadi na civile intenzivirani su za vreme NATO intervencije, u periodu od 24. marta do 10. juna 1999. godine. Procenjuje se da je od kraja marta do početka juna 1999. godine sa Kosova otišlo oko 700 000 Albanaca.[footnote]Presuda pretresnog veća u predmetu Šainović et al. pred MKSJ, 26. februar 2009: https://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/jud090226p2_bcs.pdf[/footnote]Prema podacima Fonda za humanitarno pravo (FHP), tokom 1998. ubijeno je 1099 civila, kosovskih Albanaca, a do kraja rata odnosno do 20. juna 1999. godine, ubijeno je ukupno 5009 albanskih civila.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 9: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Istovremeno, tokom marta, počinje i planiranje operacije premeštanja i sakrivanja tela, koja je morala otpočeti najkasnije u aprilu, a trajala je i tokom maja. Albanci ubijeni u zločinima srpskih snaga prvo su sahranjivani u blizini lokacija na kojima su ubijeni, a zatim, kada je ulazak snaga NATO na područje Kosova postao izvestan, njihova tela su premeštana i pokopavana u masovne grobnice u Srbiji[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 9: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote], često na lokacijama koje pripadaju vojsci i policiji. Da se radilo o egzekucijama, pokazuju prostrelne rane u predelu glave[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 8: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote], a skrivanje tela nesumnjivo ukazuje na to da je među planerima i učiniocima postojala svest o izvršenju ratnog zločina.
Na području Srbije do sada su otkrivene četiri lokacije na kojima se nalazi više masovnih grobnica sa ukupno 941 telom, i to: Batajnica sa 744 tela, Perućac sa 84, Petrovo Selo sa 61 i Rudnica sa 52 tela. Prve tri grobnice otkrivene su 2001, a poslednja, Rudnica, 2013. godine.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 7: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Informacije o masovnim grobnicama prvi put su se pojavile 2001. godine u „Timočkoj krimi reviji” u tekstu Dragoljuba Vitomirovića (koji je kasnije poginuo u saobraćajnoj nesreći) pod naslovom „50 leša u hladnjači – državna tajna”. Tekst sadrži ispovest lokalnog ronioca Živadina Đorđevića, kao i podatak da su o otkriću hladnjače odmah bili obavešteni policija, javni tužioci i istražne sudije, kao i vrh Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije (MUP), te da je nakon toga slučaj proglašen državnom tajnom.[footnote]Dragan Vitomirović, Pedeset leša u hladnjači – državna tajna, Timočka krimi revija, 01. maj 2001, dokazni predmet P00365 u predmetu Đorđević pred MKSJ[/footnote]
Prvih dana aprila, u Dunavu, kod mesta Tekija kod Kladova isplivao je kamion hladnjača sa oznakom klanice iz Prizrena. Kako je naveo ronilac Đorđević, u njemu nije bilo vozača, ali je na papučici za gas stajao kamen težine oko 5 kg, a u sanduku su se videli leševi. Hladnjaču su, uz pomoć dizalice iz hidroelektrane Đerdap, privukli na obalu, dok su se na licu mesta nalazili zaposleni Odeljenja unutrašnjih poslova (OUP) Kladovo.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 33: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Narednih dana uključio se i načelnik Sekretarijata unutrašnjih poslova (SUP) Bor, Časlav Golubović. Golubović je telefonirao Vlastimiru Đorđeviću, načelniku Resora javne bezbednosti (RJB) MUP-a, koji je isprva naredio da tela zakopaju, a zatim, kada se videlo da za tako nešto ne postoji logistika, prevezu za Beograd.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 34: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Angažovano je preduzeće Komunalac i vozaču Ljubinku Ursuljanoviću je naređeno da kamion sa 30 leševa vozi do Bubanj Potoka, gde će ga preuzeti radnici Resora državne bezbednosti (RDB). Sutradan je iz Beograda došao vozač MUP-a, Božidar Protić, i odvezao kamion sa 53 kompletna tela i 3 glave do naselja 13. maj u Batajnici. Operacija uklanjanja leševa iz hladnjače i njihovog transportovanja do Batajnice nazvana je Dubina II, a ta 83 kompletna tela i 3 glave čine prve posmrtne ostatke kosovskih Albanaca dopremljenih u masovnu grobnicu u Batajnici.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 34-35: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Dana 8. maja 2001. godine, tadašnji ministar unutrašnjih poslova Srbije, Dušan Mihajlović, formira Radnu grupu sačinjenu od visokih policijskih službenika, među kojima je i Dragan Karleuša, zamenik načelnika Uprave kriminalističke policije (UKP). Radna grupa je imala zadatak da proveri navode „Timočke krimi revije”.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 30: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Rezultate istraživanja, podatke o prevozu i pokopavanju tela, Radna grupa je predstavila u dokumentima Informacija I od 25. maja i Informacija II od 26. maja 2001. godine.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, Prilog 1 i Prilog 2: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Otkrila je i to da su se od marta 1999. godine održavali sastanci najvišeg državnog vrha Srbije u vezi sa rešavanjem pitanja leševa albanskih civila. Na jednom od njih je predsednik SRJ, Slobodan Milošević, naredio tadašnjem ministru policije Srbije, Vlajku Stojiljkoviću, da ukloni dokaze koji bi mogli upućivati na zločine. Stojiljković je za to zadužio Vlastimira Đorđevića, načelnika RJB-a, i Dragana Ilića, načelnika UKP-a. Ilić je kasnije, u razgovoru sa Radomirom Markovićem, načelnikom RDB-a, rekao da mu je značajnu pomoć pružao Goran Radosavljević Guri[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 32: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote], koji je u to vreme bio nadležan za Nastavni centar policije u Petrovom Selu, u kome su otkrivene dve masovne grobnice.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 12: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
U maju 1999. godine, na jednom od sličnih sastanaka državnog vrha, Obrad Stevanović, pomoćnik ministra policije, zapisao je „Nema leša – nema zločina”, a ispod toga „predsednik”, što se, izvesno, odnosilo na Slobodana Miloševića.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 53: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Naselje 13. maj nalazi se u blizini Beograda, na putu ka Batajnici, pored Dunava. Godine 1999. tu je bio lociran Centar za obuku Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) RJB-a MUP-a, koji je i danas aktivan i pripada Direkciji policije. Na tom mestu je 2001. godine otkriveno osam masovnih grobnica sa 744 tela kosovskih Albanaca, što je broj do kog je došla Kancelarija za sudsku medicinu Misije Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK).[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 11: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]U masovnim grobnicama u Batajnici otkrivena su tela žrtava stradalih između 24. marta i 22. maja 1999. godine, mahom u opštinama Suva Reka, Đakovica, Peć, Kosovo Polje, Prizren, Vučitrn, Lipljan, ali i Kosovska Mitrovica, Orahovac, Podujevo, Istok, Dečani.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 13: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
U Suvoj Reci, opština Prizren, 26. marta 1999. godine ubijena su 53 civila, od kojih su 49 članovi porodice Beriša. Tela njih 24 pronađena su u Batajnici, pet u Suvoj Reci, a 20 se još uvek vodi kao nestalo.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 14: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Na imanju porodice Beriša pripadnici OUP-a Suva Reka su razdvojili muškarce i žene, kojima su naredili da beže ka piceriji Kalabrija, u koju su potom ubacili bombe, a nakon toga i ušli da provere da li ima preživelih.[footnote]Batajnica inicijativa za memorijal, Suva Reka: https://www.batajnicamemorialinitiative.org/sr/zrtve[/footnote]Nakon toga, tela su uneta u kamion i odvezena ka Prizrenu.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 18-19: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Tela ubijenih u operaciji Reka takođe su pronađena u masovnoj grobnici u Batajnici. Operacija Reka je bila združena akcija VJ i MUP-a Srbije koja je 27. i 28. aprila 1999. godine sprovedena na teritoriji opštine Đakovica.[footnote]Dosije: Operacija Reka, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2015, str. 7: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2015/10/Dosije-Operacija_Reka.pdf[/footnote]U opštini Đakovica je tokom ove akcije ubijeno najmanje 348 civila, od kojih je 309 pronađeno u Batajnici, 26 u Korenici i Meji, a 13 još uvek nije nađeno.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 17: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Petrovo Selo se nalazi na istoku Srbije, kod Kladova. Tokom 1999. godine tu je bio smešten Nastavni centar za obuku pripadnika Posebnih jedinica policije (PJP). Nekada su u njemu bili prisutni i pripadnici Jedinice za specijalne operacije (JSO) Državne bezbednosti.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 11: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Prema podacima UNMIK Kancelarije za sudsku medicinu, u Petrovom Selu pronađene su dve masovne grobnice sa 61 telom. [footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 12: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]U masovnim grobnicama u Petrovom Selu otkrivena su tela stradalih u opštinama Srbica, Glogovac, Klina i Đakovica nakon 28. marta 1999. godine, kao i tela 14 pripadnika OVK ubijenih u maju na planini Beleg.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 23: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
U Petrovom Selu, na lokaciji Nastavnog centra, nakon 8. jula 1999. godine ubijeni su Mehmet, Agron i Ili Bitići. Braća Bitići su bili američki državljani, do tada pripadnici OVK, koji su u junu 1999. godine uhapšeni zbog toga što su porodicama iz Prizrena pomagali da pređu na teritoriju Srbije. Bitići su zbog ilegalnog ulaska u zemlju u Prokuplju osuđeni na 15 dana zatvora, a zatim odvedeni u Nastavni centar u Petrovom Selu, gde su i ubijeni i pokopani.[footnote]Snežana Čongradin, Navršava se 20 godina od ubistva trojice braće Bitići, Danas, 09. jul 2019: https://www.danas.rs/drustvo/suocavanje/navrsava-se-20-godina-od-ubistva-trojice-brace-bitici-1999-u-petrovu-selu/[/footnote]
Početkom aprila 1999. godine u Petrovom Selu je uništena hladnjača koja je neposredno pre toga isplivala u Dunavu[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 43: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote], a nekoliko dana kasnije pristigli su i kamioni sa leševima, prvo iz Janjeva, sa Kosova, u kom je bilo 13 tela, a zatim i iz Kosovske Mitrovice, sa oko 50 tela. Oba kamiona je do Nastavnog centra dovezao Božidar Protić.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 38: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]O prevozu tela sa Kosova do Petrovog Sela, Protić je svedočio i pred međunarodnim i pred domaćim sudovima.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 26: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Goran Radosavljević Guri, komandant Operativno-poternih grupa (OPG) policije Srbije, nadležan za obuku pripadnika MUP-a u Petrovom Selu 1999. godine, morao je biti upoznat sa pokopavanjem leševa.
Na zapadu Srbije, u okolini Bajine Bašte, u jezeru Perućac su 1999. godine isplivala tela kosovskih Albanaca. Pored jezera je kasnije pronađena i masovna grobnica u kojoj su se osim ljudskih leševa nalazili i ostaci kamiona hladnjače. Iako se isprva smatralo da se radi o telima 48 osoba, UNMIK Kancelarija za nestala lica i sudsku medicinu je utvrdila da se radi o 84 osobe, budući da nisu sva tela bila kompletna.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 12: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Tela žrtava koja su isplivala u Perućcu ubijena su u opštini Đakovica, odnosno u mestima Đakovica i Kraljane i u opštini Dečani, tj. u mestu Dečani, na Kosovu.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 27-28: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
O pronađenim telima odmah su bili obavešteni Đorđe Kerić, načelnik SUP-a Užice, koji je o tome kasnije i svedočio pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), OUP-a Bajina Bašta, kao i Vlastimir Đorđević koji je i naredio uklanjanje tela[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 45: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote], pri čemu su pomogle mehanizacija preduzeća Elektroizgradnja i oprema lokalne hidroelektrane.
U kamenolomu u selu Rudnica, lociranom u blizini granice Srbije sa Kosovom, pronađena su 52 tela albanskih civila. Iskopavanja su počela 2007. godine, ali su prva tela nađena tek šest godina kasnije, odnosno 2013. godine. Postojanje grobnice u Rudnici je otkriveno za vreme sudskog procesa vođenog u Kosovskoj Mitrovici, tj. u predmetu Drenička grupa.[footnote]Dosije: Rudnica, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2015, str. 9: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2015/01/Dosije_Rudnica_sr.pd[/footnote]U Rudnici su pronađena tela stradalih u Rezali, opština Srbica i mestima Staro Čikatovo, Donji Zabelj, Gladno Selo u opštini Glogovac.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 28-29: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Opštine Srbica i Glogovac pripadaju oblasti Drenica.
U zločinima počinjenim na prostoru Drenice značajnu ulogu je imala 37. motorizovana brigada (mtbr) VJ kojom je tada komandovao pukovnik Ljubiša Diković. „Odlikovanja i „slava” koju je 37. mtbr VJ stekla nakon rata na Kosovu, vezuju se za tvrdnje da je Drenica bila „uporište OVK” i „leglo terorista”. Međutim, tokom angažmana 37. mtbr VJ u Drenici, na ovom području je stradalo oko 180 „terorista” odnosno pripadnika OVK, naspram preko 1 400 civila.”[footnote]Dosije: Rudnica, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2015, str. 40: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2015/01/Dosije_Rudnica_sr.pd[/footnote]Odeljenje za asanaciju 37. mtbr VJ bilo je zaduženo za uklanjanje leševa koji su posle rata pronađeni u masovnoj grobnici Rudnica.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 48: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Osim zakopavanja u masovne grobnice, postoje i dokazi o spaljivanju leševa kosovskih Albanaca. S tim u vezi se pominju tri lokacije: Mačkatica – aluminijumski kompleks kod Surdulice, kombinat Feronikl u Glogovcu i rudarsko-topioničarski basen u Boru.
Prema informacijama iz 2004. godine, proces spaljivanja tela u Mačkatici u maju 1999. godine obezbeđivala je JSO kojom je komandovao Milorad Ulemek Legija. Iako je fabriku 2005. godine posetio tadašnji tužilac za ratne zločine Vladimir Vukčević, nijedna optužnica nije podignuta.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 49-50: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Ni u vezi sa događajima u Feroniklu ne postoji optužnica, mada je FHP na osnovu rukopisa knjige Slobodana Maksimovića, oficira JNA, podneo krivičnu prijavu protiv pet nepoznatih lica. Poznato je i da su u Feroniklu bili smešteni pripadnici PJP-a.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 50-51: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]Spaljivanje leševa u Boru takođe nikada nije provereno, iako su neki svedoci govorili o njemu, pritom pominjući ime Časlava Golubovića, načelnika SUP-a Bor.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 51-52: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Za telima nestalih kosovskih Albanaca u Srbiji se tragalo na još nekoliko lokacija: u Rudnici na lokalitetu Brežuljak[footnote]Jelena Diković, Depolitizovati proces portage za nestalim licima, Danas, 31. jul 2018:https://www.danas.rs/drustvo/suocavanje/depolitizovati-proces-potrage-za-nestalim-licima/[/footnote], u selima Medevce i Karadak u opštini Medveđa 2018. godine, prema informacijama Koalicije za REKOM[footnote]Komisija: Nema masovnih grobnica kod sela Medevce i Karadak, N1, 18. oktobar 2018 http://rs.n1info.com/Vesti/a428900/Komisija-Nema-masovnih-grobnica-kod-sela-Medevce-i-Karadak.html[/footnote], u selu Kozarevo u Novom Pazaru, tokom 2015. godine[footnote]N. Kočović, Nisu pronađena tela Albanaca u Kozarevu, Blic, 28. april 2015: https://www.blic.rs/vesti/hronika/nisu-pronadena-tela-albanaca-u-kozarevu/rjebnbz[/footnote] i u Kiževiku, kod Raške, gde su iskopavanja takođe započeta 2015. godine, a zatim zaustavljena zbog nedostatka sredstava, da bi se ponovo nastavila 2017. godine.[footnote]Nastavljena potraga za masovnom grobnicom kod Raške, N1, 19.april 2017: http://rs.n1info.com/Vesti/a243163/Masovna-grobnica-kod-Raske.html[/footnote]Ni na jednoj od pomenutih lokacija, masovne grobnice nisu pronađene.
Prema podacima FHP-a i FHP Kosovo na području Kosova se još 1669 osoba vodi kao nestalo. Od tog broja njih 1100 je albanske nacionalnosti, 419 srpske, a 150 druge.[footnote]Sudbina nestalih u ratovima devedesetih na Balkanu: opstrukcija umesto civilizacijske perspective i humanitarne dimenzije, Fond za humanitarno pravo, 29. avgust 2019: https://www.hlc-rdc.org/?p=36874[/footnote]
U međuvremenu je Međunarodna komisija za nestale osobe napravila aplikaciju[footnote]Međunarodna komisija za nestale osobe, aplikacija: https://oic.icmp.int/index.php?w=intro&l=ba[/footnote]putem koje je moguće prijaviti nestalu osobu ili lokaciju na kojoj se nalaze moguće masovne grobnice ili ostaci nestale osobe.
“Prvo su bili našli Idriza. Svi su bili na jednom mestu u grupi, u Batajnici, u Srbiji… Svi su odjednom pronađeni. Sve smo sahranili. Ali nisu sva tela kompletno sahranjena. Nisu nam rekli da im nedostaju… Mom mužu je 2017. došlo jedno rame. Samo deveru i njegovom sinu su rekli. Nama kao ženama niko ništa nije rekao. Ne kažem da je trebalo i deci. Upravo sam se bila vratila s posla i srela se s jednim Sokolom, gostom, i njemu je bio došao jedan deo. Kada su mi rekli, činilo mi se da je čitavo Kosovo palo na mene, toliko mi je bilo teško.[footnote]Živeti uz sećanje na nestale: knjiga sećanja sa ispovestima članova porodice nestalih tokom poslednjegrata na Kosovu, Forum ZFD, Priština, 2019, str. 23-24[/footnote]Šesnaest krompira da ti se pokvare, pa ostaneš bez ručka, a kamoli šesnaest muškaraca.[footnote]Živeti uz sećanje na nestale: knjiga sećanja sa ispovestima članova porodice nestalih tokom poslednjegrata na Kosovu, Forum ZFD, Priština, 2019, str. 25[/footnote]
U selu Staro Čikatovo ubijeno je ukupno 27 albanskih civila. Svedoci su u izjavama FHP-u rekli:
“Uveče, nekoliko meštana koji su preživeli zločin su sahranili tela ubijenih na mestu gde su ih pronašli, u četiri grobnice. Oni su se do povlačenja srpskih snaga sa Kosova krili u šumi pored sela. Prema njihovom svedočenju, početkom juna, policija je došla u selo i iskopala tela iz grobnica. Tela su utovarili u vojni kamion, a u grobnice su stavili leševe krava.”[footnote]Dosije: Rudnica, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2015, str. 31: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2015/01/Dosije_Rudnica_sr.pdf[/footnote]
Serbeze Dana iz Čabrata (opština Đakovica, Kosovo) svedoči o otkrivanju tela muža Alberta i još petorice muškaraca iz porodice Dana u masovnoj grobnici u Batajnici.
Ljuljavere Đikoli (opština Peć, Kosovo) svedoči o pronalasku tela muža Besima u masovnoj grobnici u Batajnici koga su komšije Srbi 1999. godine ubilI pred njom.
Šemsije Mirena iz Nakarada (opština Kosovo Polje) govori o traganju za telima članova svoje porodice i tome kako su ona prenošena iz primarne masovne grobnice na Kosovu u masovnu grobnicu u Batajnici.
Obrad Stevanović je tokom 1999. godine magistrirao na temi Specifičnost rukovođenja jedinicama policije u izvršavanju posebnih kriminalističko-bezbednosnih zadataka, a zatim i doktorirao 2008. godine na temi Posebnosti albanskog terorizma na Kosovu i Metohiji. Danas je redovni profesor na Kriminalističko-policijskom univerzitetu.
Goran Radosavljević Guri, nakon pada Slobodana Miloševića postaje komandant Žandarmerije, jedinice policije Srbije u kojoj ostaje do 2005. godine. Sjedinjene Američke Države (SAD) su Radosavljeviću zabranile ulazak u zemlju, a Kongres SAD-a insistira na njegovom hapšenju i istrazi ubistva braće Bitići. Predsednik Srbije Aleksandar Vučić istovremeno obećava da će rešiti slučaj i govori kako nema dokaza za hapšenje, dok je Radosavljević i dalje član Glavnog odbora vladajuće Srpske napredne stranke.
Ljubiša Diković nije procesuiran zbog zločina počinjenih u zoni odgovornosti jedinica kojima je komandovao. Za načelnika Generalštaba Vojske Srbije postavljen je 2011. godine, a 2018. godine je penzionisan.
Dokazi o premeštanju tela kosovskih Albanaca izvođeni su u predmetima Đorđević i Šainović et al. pred MKSJ i predmetima Suva Reka i Bitići pred sudovima u Srbiji.
Vlastimir Đorđević, pomoćnik ministra unutrašnjih poslova i načelnik RJB-a, kontrolisao je PJP i SAJ. Pred MKSJ je osuđen za zločine protiv čovečnosti nad albanskim civilima na Kosovu, odnosno za deportaciju, prisilno premeštanje, ubistvo i progone na rasnoj, verskoj i političkoj osnovi, kao i za kršenje zakona i običaja ratovanja. Osuđen je za prebacivanje leševa sa Kosova u Srbiju, što se tretiralo kao pokušaj skrivanja zločina većih razmera, pri čemu je ocenjeno i to da je u ovoj operaciji imao vodeću ulogu.[footnote]Presuda Žalbenog veća u predmetu Đorđević pred MKSJ, 27.januar 2014: https://www.icty.org/x/cases/djordjevic/acjug/bcs/140127.pdf[/footnote]Đorđević je priznao pokopavanje i skrivanje leševa u Batajnici, kao i posedovanje informacija o telima u Perućcu, ali se trudio da svoju ulogu u zločinima umanji.[footnote]FHP Dosije: Uklanjanje dokaza o zločinima tokom rata na Kosovu: Operacija skrivanja tela, Fond za humanitarno pravo, Beograd, 2017, str. 54: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2017/01/Dosije_OPERACIJA_SKRIVANJA_TELA.pdf[/footnote]
Prema presudi Pretresnog veća MKSJ 2011. godine je osuđen na zatvorsku kaznu od 27 godina. Žalbeno veće mu je 2014. godine smanjilo kaznu zatvora na 18 godina. Godine 2019. zbog mogućnosti prevremenog puštanja Đorđevića na slobodu pokrenuta je peticija da se njegov prevremeni otpust uslovi otkrivanjem drugih masovnih grobnica.[footnote]ICTY: Don’t Release War Criminal Vlastimir Ðorðević: https://www.change.org/p/vlastimir-djordjevic-should-not-be-released-from-icty-jail-until-he-helps-locate-additional-mass-graves-in-serbia-and-cooperates-in-other-unresolved-cases-from-the-kosovo-war[/footnote]Đorđević se trenutno nalazi u zatvoru u Nemačkoj.
U predmetu Šainović et al. pred MKSJ optuženi su Nikola Šainović, Dragoljub Ojdanić, Nebojša Pavković, Vladimir Lazarević, Sreten Lukić i Milan Milutinović.[footnote]Presuda Žalbenog veća u predmetu Šainović et al. pred MKSJ, 24. januar 2014: https://www.icty.org/x/cases/milutinovic/acjug/bcs/140123.pdf[/footnote]Tokom rata na Kosovu, Šainović je bio potpredsednik Savezne Vlade SRJ, Ojdanić načelnik Generalštaba, Lazarević komandant Prištinskog korpusa i Treće armije VJ, Lukić načelnik Štaba MUP-a za Kosovo i Metohiju, a Milan Milutinović predsednik Srbije.
Pretresno veće MKSJ je 26. februara 2009. godine donelo presudu prema kojoj je Milutinović oslobođen optužbi, budući da kao predsednik Srbije nije imao direktnu komandu nad vojskom i snagama koje su činile zločine. Šainović, Pavković i Lukić su osuđeni na po 22 godine zatvora za zločine protiv čovečnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja, a Ojdanić i Lazarević na 15 godina zbog pomaganja i podržavanja deportacije i prisilnog premeštanja.[footnote]Presuda Pretresnog veća u predmetu Šainović et al. pred MKSJ, 26. februar 2009: https://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/jud090226p3_bcs.pdf[/footnote]
U žalbenom postupku i Ojdanić i tužilaštvo su povukli žalbu, te je njegov postupak zaključen, a 2013. godine mu je, nakon odslužene dve trećine kazne, odobreno puštanje na slobodu. Nakon presude Žalbenog veća, Šainović, Pavković i Lukić su osuđeni za deportaciju, prisilno premeštanje i progone kao zločine protiv čovečnosti, ubistvo kao zločin protiv čovečnosti i kršenje zakona i običaja ratovanja. Šainović je osuđen na 18 godina zatvora, a Žalbeno veće je 2015. godine odobrilo njegovo prevremeno puštanje na slobodu. Pavković izdržava dvadesetdvogodišnju kaznu zatvora u Finskoj, a Lukić se nalazi u Poljskoj gde izdržava kaznu zatvora od 20 godina. Lazarević, osuđen na 14 godina zbog deportacije i prisilnog premeštanja kao zločina protiv čovečnosti, prevremeno je pušten 2015. godine.
Za zločine u Suvoj Reci u martu 1999. godine, za ubistvo članova porodice Beriša, civila među kojima su bili žene, deca, starci i jedna trudnica, pred Odeljenjem za ratne zločine Višeg suda u Beogradu 2009. godine osuđeni su Radojko Repanović, komandir policijske stanice u Suvoj Reci, i Slađan Čukarić, policajac, na 20 godina, Miroslav Petković, rezervista, na 15 godina, i Milorad Nišavić, inspektor DB-a, na 13 godina zatvora. Radoslav Mitrović, komandir 37. odreda PJP-a, Nenad Jovanović, pomoćnik komandira policijske stanice Suva Reka, kao i Zoran Petković, rezervista, oslobođeni su optužbi.[footnote]Drugostepena presuda u ponovljenom postupku u predmetu Suva Reka, Apelacioni sud u Beogradu, 06. jun 2011: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2016/04/Drugostepena_presuda_u_ponovljenom_postupku-06.06.2011.pdf[/footnote]
Optužnica protiv pripadnika OPG-a Sretena Popovića i njegovog potčinjenog Miloša Stojanovića podignuta je 2006. godine zbog ubistva braće Bitići. Prvostepena presuda Višeg suda u Beogradu doneta je 2009. godine, a drugostepena 2013. godine. Optuženi su braću Bitići po izdržavanju kazne u Prokuplju prevezli do Nastavnog centra u Petrovom Selu, u kom su nekoliko dana bili zatvoreni, a zatim ih predali pripadnicima MUP-a i SAJ-a koji ih vezuju žicom i odvoze do jame za odlaganje smeća u kojoj se već nalazila masovna grobnica sa telima kosovskih Albanaca. Budući da nije dokazano da su u trenutku izvršenja krivičnog dela braća Bitići imala status ratnih zarobljenika, Apelacioni sud je smatrao da ni Popović i Stojanović nisu mogli da izvrše ratni zločin protiv ratnih zarobljenika koji im se stavlja na teret, pa su obojica oslobođena optužbi.[footnote]Drugostepena presuda Apelacionog suda u Beogradu u predmetu Bitići, 18. januar 2013: http://www.hlc-rdc.org/wp-content/uploads/2013/07/Drugostepena-presuda1.pdf[/footnote]
